Πλακούντας: Σημασία, Λειτουργία και Πιθανές Επιπλοκές
Τι Είναι ο Πλακούντας; Ποιός είναι ο ρόλος του στην εγκυμοσύνη;
Ο πλακούντας είναι ένα μοναδικό και προσωρινό όργανο, απαραίτητο για την ανάπτυξη του εμβρύου. Η δημιουργία του ξεκινά πολύ νωρίς, μόλις 6 με 7 ημέρες μετά τη γονιμοποίηση του ωαρίου, όταν τα κύτταρα που θα σχηματίσουν το έμβρυο αρχίζουν να διαιρούνται και να εμφυτεύονται στο τοίχωμα της μήτρας. Αυτή η αρχική φάση, κατά την οποία η τροφοβλάστη διεισδύει στα μητρικά αγγεία, είναι κρίσιμη για την εγκαθίδρυση της σύνδεσης μεταξύ μητέρας και εμβρύου.
Παρόλο που ο πλακούντας αρχίζει να σχηματίζεται από την πρώτη εβδομάδα, στις αρχές της κύησης η κύρια πηγή θρέψης του εμβρύου είναι ο λεκιθικός ασκός. Ο πλακούντας αναπτύσσεται σταδιακά και γύρω στην 10η με 12η εβδομάδα της κύησης ωριμάζει αρκετά ώστε να αναλάβει πλήρως την αιμάτωση και τη θρέψη του εμβρύου, αντικαθιστώντας οριστικά τον λεκιθικό ασκό.
Στην αρχή της εγκυμοσύνης, ο πλακούντας μπορεί να είναι μεγαλύτερος από το έμβρυο. Ωστόσο, καθώς η κύηση προχωρά, το έμβρυο αναπτύσσεται ταχύτερα, με τον πλακούντα να διατηρεί το βέλτιστο μέγεθος και λειτουργικότητα για την υποστήριξή του.
Βασικά Σημεία για τον Πλακούντα
- Έναρξη και Ολοκλήρωση: Ο πλακούντας αρχίζει να σχηματίζεται πολύ νωρίς, 6-7 ημέρες μετά τη γονιμοποίηση, και αναλαμβάνει πλήρως τη θρέψη του εμβρύου γύρω στην 10η-12η εβδομάδα, αντικαθιστώντας τον λεκιθικό ασκό.
- Πολλαπλοί Ρόλοι: Λειτουργεί ως πνεύμονας, στομάχι, έντερο και νεφρός για το έμβρυο, ανταλλάσσοντας οξυγόνο, θρεπτικά συστατικά και αποβάλλοντας άχρηστα προϊόντα. Παράλληλα, είναι ένα ισχυρό ενδοκρινικό όργανο που παράγει ορμόνες κρίσιμες για τη διατήρηση της εγκυμοσύνης.
- Πιθανές Επιπλοκές: Η θέση του πλακούντα μπορεί να επηρεάσει την εγκυμοσύνη (π.χ., προδρομικός πλακούντας), ενώ σοβαρές καταστάσεις όπως η αποκόλληση ή η κατακράτηση πλακούντα απαιτούν άμεση ιατρική φροντίδα.
Πίνακας Περιεχομένων
Ο Πολυδιάστατος Ρόλος του Πλακούντα
Ο πλακούντας είναι ένα όργανο με πολλαπλές, ζωτικής σημασίας λειτουργίες που διασφαλίζουν την υγιή ανάπτυξη του εμβρύου. Συχνά περιγράφεται ως ο «πνεύμονας, το στομάχι, το έντερο και ο νεφρός» του εμβρύου, καθώς αναλαμβάνει όλες αυτές τις λειτουργίες προτού αναπτυχθούν πλήρως τα αντίστοιχα όργανα του μωρού.
Ανταλλαγή Ουσιών και Θρέψη
Η πρωταρχική λειτουργία του πλακούντα είναι η ανταλλαγή αερίων, νερού και ηλεκτρολυτών. Μέσω της πλακουντιακής μεμβράνης, το οξυγόνο και όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά (όπως γλυκόζη, αμινοξέα, βιταμίνες) μεταφέρονται από τη μητρική κυκλοφορία στο αναπτυσσόμενο έμβρυο. Ταυτόχρονα, το διοξείδιο του άνθρακα και άλλα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού του εμβρύου απομακρύνονται προς το αίμα της μητέρας για απέκκριση.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, παρά την εκτεταμένη ανταλλαγή ουσιών, το αίμα της μητέρας και του εμβρύου δεν αναμιγνύονται απευθείας. Η ανταλλαγή γίνεται μέσω της πλακουντιακής μεμβράνης, η οποία λειτουργεί ως φράγμα.
Προστασία και Ανοσολογική Υποστήριξη
Ο πλακούντας δρα ως ένα φίλτρο, εμποδίζοντας την είσοδο πολλών μικροβίων και βακτηρίων στο έμβρυο. Ωστόσο, δεν μπορεί να ανακόψει τη διέλευση όλων των επιβλαβών ουσιών, όπως φαρμάκων, αλκοόλ, νικοτίνης, ορισμένων ιών και τοξινών, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη του εμβρύου.
Επίσης, ο πλακούντας παρέχει ανοσολογική προστασία στο έμβρυο, επιτρέποντας τη διέλευση μητρικών αντισωμάτων IgG. Αυτά τα αντισώματα προσφέρουν παθητική ανοσία στο βρέφος κατά τους πρώτους μήνες της ζωής του, προστατεύοντάς το από ασθένειες στις οποίες η μητέρα έχει αναπτύξει ανοσία.
Ενδοκρινική Λειτουργία
Ο πλακούντας είναι ένα σύνθετο ενδοκρινικό όργανο που παράγει πολλές ορμόνες, απαραίτητες για τη διατήρηση και ρύθμιση της εγκυμοσύνης. Οι βασικές ορμόνες που παράγει περιλαμβάνουν:
- Χοριακή γοναδοτροπίνη (hCG): Διατηρεί το ωχρό σωμάτιο στα πρώτα στάδια της εγκυμοσύνης.
- Προγεστερόνη: Κρίσιμη για τη διατήρηση της εγκυμοσύνης, συμβάλλει στη δεκτικότητα του ενδομητρίου και στην ελάττωση της συσταλτικότητας της μήτρας.
- Οιστρογόνα: Συμβάλλουν στην ανάπτυξη της μήτρας και του μαστού.
- Πλακουντιακή γαλακτογόνος (hPL): Επηρεάζει τον μεταβολισμό της μητέρας για να εξασφαλίσει επαρκή θρεπτικά συστατικά για το έμβρυο.
Δωρεάν Online Συμβουλευτική με τον Δρ Θάνο Παράσχο και την ομάδα του
Θέση και Ανατομικές Παραλλαγές του Πλακούντα
Η φυσιολογική θέση του πλακούντα είναι οπουδήποτε στο τοίχωμα της μήτρας, συνήθως ψηλά, μακριά από το εσωτερικό τραχηλικό στόμιο (το άνοιγμα της μήτρας που οδηγεί στον κόλπο). Ωστόσο, υπάρχουν διάφορες ανατομικές παραλλαγές και παθολογικές καταστάσεις που αφορούν τη θέση ή την πρόσφυση του πλακούντα, οι οποίες απαιτούν παρακολούθηση.
Προδρομικός Πλακούντας (Placenta Previa)
Ο προδρομικός πλακούντας είναι μια κατάσταση όπου ο πλακούντας εμφυτεύεται στο κατώτερο τμήμα της μήτρας, κοντά ή ακόμη και πάνω από το εσωτερικό τραχηλικό στόμιο. Ανάλογα με τη σχέση του πλακούντα με τον τράχηλο, διακρίνονται οι εξής τύποι:
- Παραχείλιος πλακούντας: Το χείλος του πλακούντα βρίσκεται εντός 2 εκατοστών από το εσωτερικό τραχηλικό στόμιο, αλλά δεν το καλύπτει.
- Επιχείλιος πλακούντας: Ο πλακούντας εφάπτεται ή καλύπτει μερικώς το άνοιγμα του τραχήλου.
- Επιπωματικός πλακούντας: Ο πλακούντας καλύπτει τελείως το τραχηλικό στόμιο. Αυτή είναι η πιο σοβαρή μορφή και σχεδόν πάντα απαιτεί καισαρική τομή για τον τοκετό, συνήθως προγραμματισμένη μεταξύ 36ης-37ης εβδομάδας, ή νωρίτερα αν υπάρξει αιμορραγία.
Μετακίνηση του Πλακούντα
Στις περισσότερες περιπτώσεις χαμηλής πρόσφυσης ή προδρομικού πλακούντα (περίπου στο 80-90%), ο πλακούντας «ανεβαίνει» ή μετακινείται προς τα πάνω καθώς η μήτρα μεγαλώνει, απομακρυνόμενος από τον τράχηλο. Αυτό συμβαίνει συνήθως μέχρι την 32η εβδομάδα. Ο τελικός έλεγχος γίνεται συνήθως με υπερηχογράφημα μεταξύ 32-34 εβδομάδων για να διαπιστωθεί η τελική θέση και να προγραμματιστεί ο τοκετός.
Άλλες Ανατομικές Παραλλαγές και Παθολογικές Προσφύσεις
- Πλακούντας οπίσθιος ή πρόσθιος: Αυτή η περιγραφή αναφέρεται στην πλευρά της μήτρας που βρίσκεται ο πλακούντας (πίσω ή μπροστά). Και οι δύο θέσεις είναι φυσιολογικές και δεν επηρεάζουν συνήθως τον τοκετό. Ένας οπίσθιος πλακούντας μπορεί να επιτρέψει στη μητέρα να αισθανθεί πιο έντονα τις εμβρυϊκές κινήσεις, ενώ ένας πρόσθιος μπορεί να «μαλακώσει» τα πρώτα λακτίσματα.
- Συμφυτικός, Στιφρός, Διεισδυτικός Πλακούντας (Accreta, Increta, Percreta): Αυτές οι καταστάσεις αφορούν ανώμαλη πρόσφυση του πλακούντα στο μυομήτριο (το μυϊκό τοίχωμα της μήτρας), όπου οι πλακουντιακές λάχνες διεισδύουν βαθύτερα από το φυσιολογικό. Ο διεισδυτικός πλακούντας αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες μαιευτικής αιμορραγίας και απαιτεί εξαιρετικά εξειδικευμένη διαχείριση.
Επιπλοκές του Πλακούντα
Ενώ ο πλακούντας εκτελεί τις ζωτικές του λειτουργίες, μπορεί να υπάρξουν και ορισμένες επιπλοκές που απαιτούν άμεση ιατρική φροντίδα.
Αποκόλληση Πλακούντα (Placental Abruption)
Η αποκόλληση πλακούντα είναι μια σοβαρή κατάσταση όπου ο πλακούντας αποχωρίζεται πρόωρα από το τοίχωμα της μήτρας πριν τον τοκετό. Αυτό μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή μετά την 20η εβδομάδα της κύησης, αλλά είναι συχνότερο στο τρίτο τρίμηνο. Η σοβαρότητα κυμαίνεται από ήπια περιφερική αποκόλληση έως πλήρη πρόωρη αποκόλληση, η οποία είναι μια επείγουσα κατάσταση.
Η αποκόλληση μπορεί να στερήσει το μωρό από οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά, οδηγώντας σε πρόωρο τοκετό, χαμηλό βάρος γέννησης, ακόμη και απώλεια του εμβρύου. Για τη μητέρα, μπορεί να προκαλέσει σημαντική αιμορραγία και κίνδυνο σοκ.
Συμπτώματα Αποκόλλησης Πλακούντα
- Κολπική αιμορραγία: Μπορεί να είναι εμφανής (φωτεινό κόκκινο αίμα) ή κρυφή (το αίμα παγιδεύεται μέσα στη μήτρα).
- Κοιλιακός πόνος ή πόνος στην πλάτη: Συχνά έντονος και ξαφνικός.
- Ευαισθησία ή ακαμψία της μήτρας: Η μήτρα μπορεί να γίνει σκληρή στην αφή.
- Συχνές συσπάσεις της μήτρας.
- Μειωμένη εμβρυϊκή κίνηση.
- Σημεία σοκ σε σοβαρές περιπτώσεις (ζάλη, σύγχυση, γρήγορη αναπνοή).
Η άμεση ιατρική εκτίμηση είναι κρίσιμη αν εμφανιστούν αυτά τα συμπτώματα, ανεξάρτητα από το τρίμηνο της εγκυμοσύνης (π.χ. αποκόλληση πλακούντα 1ο ή 2ο τρίμηνο).
Προγεστερόνη και Αποκόλληση Πλακούντα
Ενώ η προγεστερόνη είναι μια κρίσιμη ορμόνη για τη διατήρηση της εγκυμοσύνης, χαμηλά επίπεδά της στο πρώτο τρίμηνο έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο μικρών αποκολλήσεων (αιματώματα υποχορικών). Ωστόσο, δεν υπάρχει απόλυτη αιτιολογική σχέση με τις σοβαρές αποκολλήσεις στο τρίτο τρίμηνο.
Κατακράτηση και Υπολείμματα Πλακούντα μετά τον Τοκετό
Μετά τη γέννηση του μωρού, ο πλακούντας συνήθως εξέρχεται φυσιολογικά εντός 30 λεπτών (το τρίτο στάδιο του τοκετού). Η κατακράτηση πλακούντα συμβαίνει όταν ολόκληρος ο πλακούντας δεν αποβάλλεται εντός αυτού του χρονικού πλαισίου, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή αιμορραγία ή μόλυνση.
Επίσης, μικρά τμήματα του πλακούντα (υπολείμματα πλακούντα) μπορεί να παραμείνουν στη μήτρα μετά τον τοκετό. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν παρατεταμένη κολπική αιμόρροια (λόχεια), πόνο, πυρετό ή και λοιμώξεις. Είναι σημαντικό να αναζητηθεί ιατρική βοήθεια αν εμφανιστούν αυτά τα συμπτώματα, καθώς η αντιμετώπιση μπορεί να περιλαμβάνει υπερηχογράφημα και, εφόσον χρειαστεί, χειρουργική επέμβαση όπως απόξεση ή υστεροσκόπηση.
Ωρίμανση του Πλακούντα
Η γήρανση του πλακούντα (ωρίμανση πλακούντα) είναι μια φυσιολογική διαδικασία κατά την οποία ο πλακούντας αλλάζει μορφή και υφή όσο προχωρά η εγκυμοσύνη. Με την πρόοδο των εβδομάδων, ο πλακούντας εμφανίζει συγκεκριμένα υπερηχογραφικά χαρακτηριστικά που δείχνουν το "βαθμό ωρίμανσής" του.
Η γήρανση του πλακούντα δεν είναι απαραίτητα πρόβλημα, εκτός αν εμφανιστεί πολύ νωρίς στην εγκυμοσύνη ή αν συνοδεύεται από σημάδια ανεπαρκούς λειτουργίας.
Βαθμοί ωρίμανσης του πλακούντα (Grades)
Οι υπερηχογραφικοί βαθμοί ωρίμανσης είναι:
Grade 0 (Βαθμός 0):
Εμφανίζεται από την αρχή έως περίπου την 18η-20ή εβδομάδα. Ο πλακούντας φαίνεται ομοιογενής χωρίς ασβεστοποιήσεις.
Grade 1 (Βαθμός 1):
Συνήθως παρατηρείται από την 18η έως την 28η εβδομάδα. Εμφανίζονται μικρές λευκές γραμμές ή ασβεστοποιήσεις στην επιφάνεια του πλακούντα. Αυτό είναι φυσιολογικό και δεν αποτελεί λόγο ανησυχίας.
Grade 2 (Βαθμός 2):
Αρχίζει να εμφανίζεται μετά την 30η εβδομάδα. Παρατηρούνται περισσότερες ασβεστοποιήσεις και μικρές εσοχές στο περίγραμμα του πλακούντα.
Grade 3 (Βαθμός 3):
Συνήθως μετά την 36η εβδομάδα ή προς το τέλος της κύησης. Ο πλακούντας δείχνει εκτεταμένες ασβεστοποιήσεις, βαθιές εσοχές και μερικές φορές διαχωρισμό σε λοβία. Το Grade 3 υποδηλώνει πλήρη ωρίμανση ή "γήρανση". Αν ο πλακούντας παρουσιάσει Grade 3 πριν την 34η εβδομάδα, μπορεί να χρειαστεί περαιτέρω έλεγχος, γιατί ίσως δεν λειτουργεί επαρκώς.
Συνοπτικός Πίνακας Καταστάσεων Πλακούντα
Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τις κύριες καταστάσεις του πλακούντα που συζητήθηκαν:
| Κατάσταση | Περιγραφή | Σημασία/Συμπτώματα | Αντιμετώπιση |
|---|---|---|---|
| Προδρομικός Πλακούντας | Πλακούντας εμφυτευμένος κοντά ή πάνω από τον τράχηλο. Περιλαμβάνει παραχείλιο, επιχείλιο, επιπωματικό. | Κίνδυνος αιμορραγίας (ειδικά μετά την 20η εβδομάδα). Ο επιπωματικός απαιτεί καισαρική. | Παρακολούθηση, συχνά «ανεβαίνει». Αν παραμείνει χαμηλά, καισαρική τομή. |
| Αποκόλληση Πλακούντα | Πρόωρος αποχωρισμός του πλακούντα από το τοίχωμα της μήτρας. | Κολπική αιμορραγία, κοιλιακός/οσφυϊκός πόνος, σκληρή μήτρα, μειωμένη εμβρυϊκή κίνηση. | Άμεση ιατρική παρέμβαση, ενδεχομένως επείγουσα γέννα. |
| Κατακράτηση Πλακούντα | Ο πλακούντας δεν αποβάλλεται εντός 30 λεπτών μετά τον τοκετό. | Κίνδυνος αιμορραγίας, λοίμωξης. | Φαρμακευτική αγωγή (ωκυτοκίνη) ή χειρουργική αφαίρεση. |
| Υπολείμματα Πλακούντα | Μικρά τμήματα πλακούντα παραμένουν στη μήτρα μετά τον τοκετό. | Παρατεταμένη αιμόρροια, πόνος, πυρετός, λοίμωξη. | Υπερηχογράφημα, απόξεση ή υστεροσκόπηση. |
| Ωρίμανση Πλακούντα Grade 1 | Αρχική φάση «γήρανσης» του πλακούντα με μικρές ασβεστοποιήσεις. | Φυσιολογικό εύρημα, συνήθως μετά την 28η εβδομάδα. | Δεν απαιτεί ειδική αντιμετώπιση, εφόσον η ροή αίματος είναι καλή. |
| Διεισδυτικός Πλακούντας | Παθολογική πρόσφυση του πλακούντα στο μυομήτριο (accreta, increta, percreta). | Σημαντική αιμορραγία κατά τον τοκετό, κίνδυνος για τη μητέρα. | Γέννα σε εξειδικευμένο κέντρο, συχνά με υστερεκτομή. |
Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Πότε ολοκληρώνεται ο πλακούντας;
Ο πλακούντας αναλαμβάνει πλήρως τη θρέψη του εμβρύου γύρω στην 10η-12η εβδομάδα της εγκυμοσύνης, αν και η δομική του ωρίμανση συνεχίζεται καθ' όλη τη διάρκεια της κύησης.
Ποιος είναι ο ρόλος του πλακούντα;
Ο πλακούντας παρέχει οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά στο έμβρυο, απομακρύνει τα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού, λειτουργεί ως φίλτρο προστασίας από μικρόβια και παράγει ορμόνες απαραίτητες για τη διατήρηση της εγκυμοσύνης, όπως η προγεστερόνη.
Αναμιγνύεται το αίμα της μητέρας και του εμβρύου μέσω του πλακούντα;
Όχι, το αίμα της μητέρας και του εμβρύου δεν αναμιγνύονται. Η ανταλλαγή ουσιών γίνεται μέσω της πλακουντιακής μεμβράνης, η οποία λειτουργεί ως φράγμα.
Τι σημαίνει «χαμηλή πρόσφυση πλακούντα»;
Η χαμηλή πρόσφυση πλακούντα σημαίνει ότι ο πλακούντας βρίσκεται κοντά στο τραχηλικό στόμιο της μήτρας. Αυτό μπορεί να είναι προδρομικός πλακούντας (παραχείλios, επιχείλιος, επιπωματικός). Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο πλακούντας «ανεβαίνει» καθώς η μήτρα μεγαλώνει.
Τι είναι η αποκόλληση πλακούντα και ποια είναι τα συμπτώματα;
Η αποκόλληση πλακούντα είναι ο πρόωρος αποχωρισμός του πλακούντα από το τοίχωμα της μήτρας. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κολπική αιμορραγία, έντονο κοιλιακό ή οσφυϊκό πόνο, σκληρότητα της μήτρας και μειωμένη εμβρυϊκή κίνηση. Απαιτεί άμεση ιατρική παρέμβαση.
Μπορούν επιβλαβείς ουσίες να περάσουν από τον πλακούντα στο έμβρυο;
Ναι, παρόλο που ο πλακούντας λειτουργεί ως φίλτρο, επιβλαβείς ουσίες όπως φάρμακα, αλκοόλ, νικοτίνη και ορισμένοι ιοί μπορούν να τον διαπεράσουν και να επηρεάσουν το έμβρυο.
Τι σημαίνει «ωρίμανση πλακούντα Grade 1»;
Η ωρίμανση πλακούντα Grade 1 είναι το αρχικό στάδιο της φυσιολογικής «γήρανσης» του πλακούντα, όπου αρχίζουν να εμφανίζονται μικρές ασβεστοποιήσεις. Είναι ένα φυσιολογικό υπερηχογραφικό εύρημα, συνήθως μετά την 28η εβδομάδα της κύησης.
Τι συμβαίνει αν υπάρχουν υπολείμματα πλακούντα μετά τον τοκετό;
Η παραμονή υπολειμμάτων πλακούντα μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές όπως αιμορραγία, μόλυνση, πόνο ή πυρετό. Χρειάζεται ιατρική εκτίμηση και ενδεχομένως αφαίρεση των υπολειμμάτων.
Μπορεί ο πλακούντας να αλλάξει θέση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης;
Ναι, ιδιαίτερα αν βρίσκεται χαμηλά στην αρχή της εγκυμοσύνης, ο πλακούντας συχνά «ανεβαίνει» προς τα πάνω καθώς η μήτρα μεγαλώνει και διαστέλλεται, απομακρυνόμενος από τον τράχηλο.
Τι είναι η φύλαξη πλακούντα και γιατί γίνεται;
Η «φύλαξη» αναφέρεται συνήθως στη διατήρηση δειγμάτων αίματος ομφάλιου λώρου (που προέρχεται από τον πλακούντα) για τράπεζες βλαστοκυττάρων, λόγω των πιθανών ιατρικών χρήσεων τους στο μέλλον. Η χρήση του πλακούντα για άλλους σκοπούς (π.χ. διατροφικούς) δεν έχει τεκμηριωμένο όφελος στον άνθρωπο.
Συμπέρασμα
Ο πλακούντας είναι ένα μοναδικό και εξαιρετικά σημαντικό όργανο, ο ακρογωνιαίος λίθος για την υγιή ανάπτυξη του εμβρύου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι πολύπλοκες λειτουργίες του – από τη θρέψη και την οξυγόνωση μέχρι την προστασία και την ενδοκρινική ρύθμιση – τον καθιστούν αναντικατάστατο. Η σωστή παρακολούθηση της θέσης και της κατάστασής του μέσω υπερηχογραφημάτων είναι ζωτικής σημασίας για την έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση τυχόν επιπλοκών, διασφαλίζοντας την καλύτερη δυνατή έκβαση τόσο για τη μητέρα όσο και για το μωρό.
