Επιδημιολογικοί παράγοντες

Επιδημιολογικοί παράγοντες για τον καρκίνο του μαστού

Φύλο

Αποτελεί τον πιο καθοριστικό παράγοντα στην συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Στον άνδρα αντιστοιχεί ένας μόλις καρκίνος για κάθε 100 περιπτώσεις σε γυναίκες.

Οικογενειακό ιστορικό

Οι γυναίκες , που η μητέρα τους ή η αδελφή τους εμφάνισε καρκίνο του μαστού, έχουν διπλάσια ως τριπλάσια πιθανότητα να προσβληθούν από καρκίνο του μαστού, σε σχέση με τον υπόλοιπο γυναικείο πληθυσμό.

Γυναικολογικό ιστορικό

Η τεκνοποίηση ενέχεται στην συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου του μαστού. Καθοριστικό ρόλο παίζει η ηλικία της πρώτης κύησης. Έτσι, γυναίκες που γέννησαν για πρώτη φορά μετά τα 35 έχουν διπλάσια πιθανότητα να προσβληθούν από καρκίνο σε σύγκριση με αυτές που γέννησαν πριν από τα 20. Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού στις άγαμες γυναίκες είναι 2,3 φορές μεγαλύτερος σε σχέση με τις έγγαμες.

Πρώιμη εμμηναρχή και όψιμη εμμηνόπαυση σχετίζονται με μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού. Η αμφοτερόπλευρη ωοθηκεκτομή πριν τα 40 ελαττώνει την συχνότητα καρκίνου του μαστού κατά 75%. Αντίθετα, η ωοθηκεκτομή μετά την ηλικία των 40 ετών δεν παρέχει σημαντική προστασία.

Παχυσαρκία

Η παχυσαρκία και ο τρόπος διατροφής συνδέονται με αυξημένη πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Το αυξημένο σωματικό βάρος αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Το κύριο οιστρογόνο στις γυναίκες αυτές είναι η οιστρόνη , η οποία παράγεται στον λιπώδη ιστό με αρωματοποίηση της ανδροστενδιόνης των επινεφριδίων. Με τον μηχανισμό αυτό θεωρείται πιθανόν η παχυσαρκία να προάγει την ανάπτυξη ορμονοευαισθήτων όγκων , όπως ο καρκίνος του μαστού.

Ορμόνες – Φάρμακα- Διάφορες ουσίες

Φαίνεται ότι η χορήγηση συζευγμένων οιστρογόνων στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες ως θεραπεία υποκατάστασης δεν αποτελεί παράγοντα αυξημένου κινδύνου, ενώ παρατηρείται μικρή αύξηση του κινδύνου, όταν η θεραπεία διαρκεί πέραν των πέντε ετών.

Η προγεστερόνη έχει αυξητική επίδραση στον μαστό, σε αντίθεση με το ενδομήτριο. Θεωρητικά λοιπόν, ο συνδυασμός οιστρογόνων-προγεστερόνης έπρεπε να αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Εντούτοις, δεν παρατηρήθηκε αύξηση του κινδύνου στις περιπτώσεις αυτές, ενώ έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι ο συνδυασμός των οιστρογόνων –προγεστερόνης, ως θεραπεία υποκατάστασης, ελαττώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Σημειώνεται, τέλος, ότι η κύηση, παρά το γεγονός των υψηλών επιπέδων οιστρογόνων και προγεστερόνης, δεν μεταβάλλει την επιβίωση των γυναικών με καρκίνο του μαστού σε σχέση με μη έγκυες γυναίκες της ίδιας ηλικίας.

Ο ρόλος των αντισυλληπτικών δισκίων ως επιβαρυντικού παράγοντα για την ανάπτυξη καρκίνου του μαστού είναι αμφιλεγόμενο σημείο. Έχει υποστηριχθεί ότι, η μακροχρόνια λήψη αντισυλληπτικών δισκίων από μικρή ηλικία σχετίζεται με ελαφρά αυξημένη συχνότητα εμφάνισης της νόσου, ιδιαίτερα όταν η χρήση τους προηγείται του πρώτου τοκετού.

Ακτινοβολία

Ο ανθρώπινος μαστός αποτελεί έναν από τους πιο ακτινοευαίσθητους ιστούς.

Ο κίνδυνος ανάπτυξης νεοπλασίας είναι συνάρτηση της δόσης και του χρόνου έκθεσης στην ακτινοβολία. Το ζήτημα λοιπόν, δεν είναι εάν η ακτινοβολία προκαλεί καρκινογένεση, αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθεί το μεγαλύτερο κλινικό όφελος από την εφαρμογή της για διαγνωστικούς σκοπούς, με τη μικρότερη επίπτωση στην υγεία της εξεταζόμενης. Σήμερα, η κύρια αιτία ακτινοβολίας του μαστού είναι η μαστογραφία. Η μικρή δόση που χρησιμοποιείται (40millirads), η τεράστια βελτίωση των τεχνικών μέσων, η ακρίβεια της μεθόδου και η αναντίρρητη συμβολή της στην διάγνωση των παθήσεων του μαστού καθιστούν την μαστογραφία πολύτιμο και ασφαλές διαγνωστικό μέσο για τις γυναίκες άνω των 40 ετών. Σε μικρότερες ηλικίες πρέπει να χρησιμοποιείται με φειδώ και να περιορίζεται σε γυναίκες υψηλού κινδύνου ως μέθοδος screening.

Διάγνωση - Συμπτώματα

Ο καρκίνος του μαστού μπορεί, δυστυχώς, να μιμηθεί όλες τις καλοήθεις παθήσεις του μαστού και δεν πρέπει να αγνοείται ή να υποτιμάται ποτέ ως ενδεχόμενο. Η διάγνωσή του επιβεβαιώνεται μόνο με την ιστολογική εξέταση, βοηθούν όμως το ιστορικό, η φυσική εξέταση, η μαστογραφία, η θερμογραφία, το υπερηχογράφημα και η κυτταρολογική εξέταση υλικού παρακέντησης ή εκκρίματος θηλής.

Οι ασθενείς με καρκίνο του μαστού ενδέχεται να παρουσιάζουν όγκο στο μαστό, οίδημα,άλγος, εισολκή θηλής, έκκριμα θηλής αιματηρό ή μη, μασχαλιαίους λεμφαδένες ή έλξη του δέρματος. Ο καρκίνος του μαστού εντοπίζεται σε ποσοστό 37% των περιπτώσεων στο άνω-έξω τεταρτημόριο.

Φυσική εξέταση

Το 70% περίπου των καρκινωμάτων του μαστού μπορούν να ψηλαφησθούν , ενώ οι μισοί από τους όγκους με διάμετρο 0,6-1 cm μπορούν να ανακαλυφθούν με την προσεκτική κλινική εξέταση. Το ποσοστό αυτό αυξάνει όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα και όσο περισσότερος χρόνος αφιερώνεται στην προσεκτική ψηλάφηση του μαστού. Καμία εξέταση δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ψηλάψηση του μαστού. Όσο πιο κατάλληλος χρόνος για την εξέταση του μαστού στις προεμμηνοπαυσικές γυναίκες είναι η πρώιμη παραγωγική φάση του κύκλου.

Κατά την εξέταση του μαστού, η ασθενής τοποθετείται ύπτια, ενώ η προς εξέταση πλευρά πρέπει να ανυψώνεται ελαφρώς με ένα μαξιλάρι. Το χέρι της ασθενούς φέρεται σε ανάταση και κάμψη πίσω από το κεφάλι της σαν προσκέφαλο.Ο μαστός ψηλαφάται με τις άκρες των δακτύλων, είτε κατά άξονες με κέντρο πάλι την θηλή και κατεύθυνση προς την περιφέρεια του μαστού.

Σημειώνεται ότι η αυτοεξέταση των μαστών είναι μια πολύ χρήσιμη διαδικασία, η οποία πρέπει να αρχίζει από την εφηβική ηλικία και να γίνεται μια φορά τον μήνα. Έχει διαπιστωθεί ότι, σε γυναίκες που κάνουν αυτοεξέταση του μαστού, ο καρκίνος ανακαλύπτεται νωρίτερα, όταν ακόμη ο όγκος είναι μικρός. Το γεγονός αυτό δείχνει την μεγάλη σημασία της αυτοεξέτασης ως προληπτικό μέτρο στον καρκίνο του μαστού.

Διαγνωστικά μέσα-Απεικονιστικές μέθοδοι

• Παρακέντηση με λεπτή βελόνη

• Βιοψία

• Ταχεία-μόνιμη βιοψία

• Βιοψία δέρματος

• Μαστογραφία

Η μαστογραφία κατέχει μοναδική θέση στην ανίχνευση του καρκίνου του μαστού, καθώς βοηθά στην πρώιμη ανακάλυψη του περισσότερο από κάθε άλλη μέθοδο. Είναι απαραίτητο για την πλήρη εκτίμηση των συμπτωματικών γυναικών και αναντικατάσταση στον προσυμπτωματικό έλεγχο ως μέθοδος screening.

Η μαστογραφία μπορεί να απεικονίσει μη ψηλαφητές βλάβες, όπως όγκους διαμέτρου κάτω του μισού εκατοστού. Ορισμένες φορές, όμως, ακόμη και ψηλαφούμενες μάζες, ενδέχεται να μην απεικονίζονται στην μαστογραφία.

Η American Cancer Society προτείνει το ακόλουθο σχήμα ελέγχου:

• για γυναίκες από 20 ετών και άνω μηνιαία αυτοεξέταση του μαστού,
• για γυναίκες 20-40 ετών κλινική εξέταση του μαστού κάθε τρία χρόνια,
• για γυναίκες άνω των 40ετών κλινική εξέταση μια φορά τον χρόνο,
• μαστογραφία αναφοράς στην ηλικία των 35-40 ετών ,
• μαστογραφία κάθε 1-2 χρόνια στις γυναίκες υψηλού κινδύνου
• μαστογραφία κάθε χρόνο σε γυναίκες ηλικίας άνω των 50 ετών.

Ετήσια μαστογραφία συνιστάται , επίσης, σε γυναίκες οποιασδήποτε ηλικίας που έχουν εμφανίσει και έχουν αντιμετωπισθεί για καρκίνο του μαστού.

Υπερηχογράφημα

Το υπερηχογράφημα είναι μέθοδος αναίμακτη. Δεν εκθέτει τον μαστό σε ακτινοβολία και αποτελεί την μόνη απεικονιστική μέθοδο που διακρίνει τις κυστικές από τις συμπαγείς βλάβες.

Θερμογραφία

Διαφανογραφία

Γαλακτογραφία

Αξονική τομογραφία

Μαγνητική τομογταφία

Ιστολογική ταξινόμηση των καρκινωμάτων του μαστού

Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες ιστοπαθολογικής ταξινόμησης των καρκινωμάτων του μαστού, αφού από παλαιά είχε αναγνωρισθεί η προγνωστική σημασία των μορφολογικών και ιστολογικών χαρακτηριστικών τους. Σήμερα, ισχύει ακόμη μια σχετικά παλιά μέθοδος ταξινόμησης.

• Διηθητικά καρκινώματα του μαστού
• Μη διηθητικά καρκινώματα του μαστού
• Σπάνιοι τύποι διηθητικών καρκινωμάτων του μαστού
• Ειδικές περιπτώσεις

Ογκογονίδια και ογκοκατασταλτατικά γονίδια στον καρκίνο του μαστού-Ορμονικοί υποδοχείς

Η μελέτη των ογκογονιδίων και ογκοκατασταλτικών γονιδίων έχει δώσει πολύτιμες πληροφορίες για τους βασικούς μηχανισμούς της κυτταρικής λειτουργίας, ιδιαίτερα της κυτταροδιαίρεσης και της ρύθμισής της, καθώς και των παθολογικών αποκλίσεων των μηχανισμών αυτών, επομένως της αιτιοπαθογένειας του καρκίνου. Οι επιπτώσεις των γνώσεων αυτών στην κλινική ιατρική, ιδιαίτερα στην διάγνωση και πρόγνωση του καρκίνου του μαστού είναι ήδη σημαντικές. Περίπου 5-7% των καρκίνων του μαστού ανήκουν στην κατηγορία του κληρονομικού καρκίνου, όπου το βασικό γενεσιουργό ρόλο παίζουν γενετικοί παράγοντες. Τελευταία έχει αποδειχθεί ότι ένα μέρος του κληρονομικού καρκίνου οφείλεται στις μεταλλάξεις των γονιδίων BRCA1 και BRCA2.

Ο φυσιολογικός μαστός υπόκειται σε πλήθος ορμονικών επιδράσεων που ενέχονται στην ανάπτυξη, στην διαφοροποίηση και στην εκκριτική τους λειτουργία. Τις διαδικασίες αυτές φαίνεται ότι επηρεάζουν τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη και ορισμένα γλυκοκορτικοειδή, ενώ τα ανδρογόνα αποτρέπουν την ανάπτυξη του επιθηλίου του μαστού.

Η κλινική σημασία των ορμονικών υποδοχέων στα ιστολογικά δείγματα του μαστού είναι πολλαπλή. Έτσι, η παρουσία των οιστρογονικών υποδοχέων παρέχει βάση για τον διαχωρισμό ανάμεσα στα καρκινώματα του μαστού που απαντούν σε ορμονοθεραπεία ή σε ενδοκρινολογικό χειρισμό και σε αυτά που δεν ανταποκρίνονται. Το 50% όλων των δειγμάτων βιοψίας από κακοήθεις όγκους του μαστού περιέχουν οιστρογονικούς υποδοχείς. Επίσης, οι προγεστερονικοί υποδοχείς έχουν ιδιαίτερη αξία στην επιλογή των ασθενών για ορμονική θεραπεία. Ασθενείς με υψηλά επίπεδα προγενεστερονικών υποδοχέων, που λαμβάνουν συνδυασμό χημειο και ορμονοθεραπείας, εμφανίζουν μεγαλύτερο διάστημα ελεύθερο νόσου. Υποστηρίζεται ότι οι προγεστερονικοί υποδοχείς έχουν ίση ή μεγαλύτερη αξία από τους οιστρογονικούς στη πρόβλεψη του ελεύθερου νόσου διαστήματος στις ασθενείς με καρκίνο του μαστού.

Σταδιοποίηση του καρκίνου του μαστού

Ο όρος σταδιοποίηση αναφέρεται στην κατάταξη του καρκίνου του μαστού ανάλογα με την ανατομική έκταση της νόσου. Το 1954 η Διεθνής Ένωση κατά του Καρκίνου άρχισε μια προσπάθεια επεξεργασίας ενός μοντέλου σταδιοποίησης. Το σύστημα ονομάσθηκε ΤΝΜ, από τα αρχικά των λέξεων TUMOR(όγκος), Nodes(λεμφογάγγλια) και METASTASES(μεταστάσεις). Η σημερινή εκδοχή του ΤΝΜ είναι αυτή όπως διαμορφώθηκε το 1983 και μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο στην κλινική (κλινικό-διαγνωστικό στάδιο), όσο και στην παθολογοανατομική σταδιοποίηση (μετεγχειρητικό –παθολογοανατομικό στάδιο).

Θεραπεία του καρκίνου του μαστού

Ο καρκίνος του μαστού αντιμετωπίζεται ως επί το πλείστον χειρουργικά. Επιπρόσθετα, εφαρμόζονται ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία και χορήγηση ορμονικών σκευασμάτων. Ο συνδυασμός των ανωτέρω τρόπων αντιμετώπισης γίνεται με βάση θεραπευτικά πρωτόκολλα. Η γονιδιακή θεραπεία, που ευρίσκεται στα πρώτα βήματα σήμερα, πιθανόν να αποτελέσει την θεραπεία του μέλλοντος.